Ένας λόγος έναρξης και διατήρησης του καπνίσματος είναι η έλλειψη ουσιαστικής γνώσης στον γενικό πληθυσμό και στα παιδιά για όλο το εύρος των βιολογικών επιπτώσεων του τσιγάρου, που δεν αφορούν μόνο στις συνέπειες της σωματικής υγείας με αναπνευστικές βλάβες, με την σκλήρυνση των αγγείων, που καθίστανται ευάλωτα σε ρήξη και άρα σε εγκεφαλικά και καρδιακά νοσήματα και με τις καρκινογόνες επιπτώσεις του σε διάφορα όργανα, αλλά και στις ψυχολογικές του επιδράσεις. Αυτές οι επιδράσεις είναι ιδιαίτερα ισχυρές στα νεαρά άτομα που ακόμα αναπτύσσεται ο εξωτερικός εγκεφαλικός φλοιός τους, εκεί όπου εδράζεται η λογική σκέψη, η αντίληψη, η προσοχή και η μνήμη, αλλά και το ενδιάμεσο μεταιχμιακό στρώμα του εγκεφάλου, όπου εδράζονται τα συναισθήματα και βρίσκεται το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου. Έτσι τα παιδιά κι οι έφηβοι που εκτίθενται συχνά στην ντοπαμινεργή νικοτίνη του τσιγάρου καθίστανται μακροπρόθεσμα πιο νευρικοί, αγχώδεις, υπερκινητικοί με έλλειψη συγκέντρωσης και πιο δυσθυμικοί, καθώς παίρνουν μια παροδική εκφόρτιση με την ντοπαμίνη την στιγμή του καπνίσματος και όλες τις άλλες στιγμές αισθάνονται πολύ χειρότερα, καθώς λόγω του μηχανισμού ομοιόστασης η ντοπαμίνη τους πέφτει απότομα σε επίπεδα πολύ πιο χαμηλά από αυτούς που δεν καπνίζουν και δεν παίρνουν γενικά ντοπαμινεργές ουσίες.
Επίσης το τσιγάρο είναι ο πρόδρομος της πιο εύκολης ταυτόχρονης ή παράλληλης λήψης και άλλων ντοπαμινεργών εθιστικών ουσιών, που έχουν δραματικές συνέπειες για την ψυχική υγεία, όπως το αλκοόλ και τοξικολογικές ουσίες όπως η κοκαΐνη, οι αμφεταμίνες, τα οπιούχα, τα κανναβινοειδή και ψυχοτρόπα φάρμακα όπως οι βενζοδιαζεπίνες και τα βαρβιτουρικά.
Τέλος, αυξάνουν την πιθανότητα για την έναρξη με μεγαλύτερη συχνότητα και διάρκεια δραστηριοτήτων που εμπεριέχουν ένταση και παράγουν απότομη έκκριση ντοπαμίνης, όπως ο κάθε είδους τζόγος, τα videogames και γενικά τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, που με το πάτημα ενός κουμπιού παράγουν ντοπαμίνη, καθώς και η έντονη δια-σκέδαση (από το ρήμα σκεδάννυμι, δηλαδή ο δια-σκορπισμός του μυαλού) με δυνατούς και γρήγορους ηχητικούς ρυθμούς, που δημιουργούν σοβαρά θέματα σωματικής και ψυχικής υγείας, όπως αναλύεται στην ενότητα για την ηχορύπανση.
Αυτή η έλλειψη γνώσης αλληλεπιδρά με ψυχοκοινωνικούς λόγους που οδηγούν στην έναρξη και στην εδραίωση της συνήθειας του καπνίσματος, δηλαδή ο επηρεασμός από την κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκει ο νέος άνθρωπος, καθώς και η προβολή του καπνίσματος έμμεσα μέσω ταινιών και σειρών, όπου καπνίζουν προβεβλημένοι δυναμικοί, σέξι ή πνευματώδεις κινηματογραφικοί ήρωες που ζουν έντονες στιγμές στις οθόνες.
Αν απλά το νέο άτομο θελήσει να δοκιμάσει για να δει πώς είναι, αλλά δεν αφεθεί στο να επηρεαστεί από τις συνήθειες της παρέας του ή από τον συμβολισμό του ερωτισμού, της δυναμικότητας, του cool στυλ και της επιτυχίας που αποπνέουν οι συμπεριφορές των προτύπων της νεολαίας που καπνίζουν και δεν συνεχίσει να δοκιμάζει τότε η απλή δοκιμή δεν θα έχει αναγκαστικά συνέχεια. Άλλωστε για τους περισσότερους η φάση της δοκιμής είναι αρκετά δυσάρεστη, όταν ο οργανισμός είναι παρθένος στη νικοτίνη, καθώς ο καπνός του τσιγάρου αντικειμενικά έχει δυσάρεστη οσμή.
Βέβαια τα παιδιά που γεννήθηκαν από μητέρες που κάπνιζαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή ήταν εκτεθειμένα στο κάπνισμα γενικά των οικείων τους στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, όταν ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στη νικοτίνη, έχουν επιβαρυμένο ιστορικό και μεγάλη πιθανότητα να εθιστούν εύκολα στο τσιγάρο. Πολλές έρευνες έχουν πιστοποιήσει ότι τα παιδιά και κυρίως τα κορίτσια, οι μητέρες των οποίων κάπνιζαν κατά την εγκυμοσύνη τους είναι 6 φορές πιο πιθανό να καπνίζουν τα ίδια όταν φτάσουν σε ηλικία μόλις 10 ετών!
Η ψυχολογική εξάρτηση από το τσιγάρο συμβαίνει όταν τα αρνητικά πρότυπα προς μίμηση είναι ιδιαίτερα ισχυρά και σε οικογενειακό και σε ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο και συνδυαστούν με ήδη επιβαρυμένους ψυχολογικούς παράγοντες του ατόμου, όπως προϋπάρχον άγχος, θυμός, δυσθυμία ή και κατάθλιψη, αλλά και διάφορα στοιχεία προσωπικότητας που αφορούν στην μειωμένη αυτοπεποίθηση και άρα την μεγαλύτερη τάση μιμητισμού και προσαρμοστικότητας στις επιταγές μιας ομάδας, ή από την άλλη την ανάγκη για επίδειξη με επιφανειακούς τρόπους, ή την επιθυμία για λήψη ρίσκων λόγω έξαψης ή πλασματική επιβεβαίωση ικανότητας και την τάση για έκθεση συνεχή κοινωνικά, σωματικά, ή τεχνολογικά ερεθίσματα και αύξηση της διέγερσης που οδηγεί συνήθως ή σε ένα αίσθημα συνεχούς ανικανοποίητου και αισθήματος ματαίωσης οι κενού, ή υπερβολικής και συχνά αδιέξοδης υπερδιέγερσης και επαναστατικότητας που πηγάζει είτε από την χαμηλή ανεκτικότητα σε φυσιολογικές και στατιστικά πιθανές αναποδιές ή δυσκολίες που συμβαίνουν στον μέσο άνθρωπο, είτε λόγω της αίσθησης πίεσης από αντικειμενικές υποχρεώσεις που συσσωρεύονται χωρίς την συστηματική και ορθολογική διευθέτησή τους. Τότε αυτές οι πτυχές της προσωπικότητας οδηγούν στη συμβολική σύνδεση του τσιγάρου με την αίσθηση χαλαρότητας και ευεξίας, την διακήρυξη κάποιας μορφής ανεξαρτησίας και ενηλικίωσης καθώς και την κοινωνική άνεση και επιτυχία των προτύπων-καπνιστών.
Αυτή η ψυχολογική εννοιολογική εξάρτηση εδραιώνεται και οργανικά λόγω της ενεργοποίησης των ντοπαμινενεργών υποδοχέων στον εγκέφαλο. Άρα οι δυσμενείς κοινωνικοί παράγοντες είναι καθοριστικοί στην έναρξη του καπνίσματος και μετά παίζουν ενισχυτικό ρόλο στη διατήρηση του. Μετά το κάπνισμα γίνεται ένας τρόπος ζωής, μία συνήθεια που συνδέεται άμεσα και με τις ψυχολογικές και με τις βιολογικές ανάγκες του ατόμου καθώς έχει ενσωματωθεί στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου με έκκριση ορμόνης ευχαρίστησης από την συγκεκριμένη συμπεριφορά, έχει μάθει δηλαδή να παράγει ντοπαμίνη λόγω των υποδοχέων που ενεργοποιούνται από τη νικοτίνη, όπως αντίστοιχα ενεργοποιούνται και από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Η έκκριση της ντοπαμίνης που προκαλεί μία αίσθηση ευχαρίστησης είναι που δίνει και την ψευδαίσθηση της χαλάρωσης, ενώ στην πραγματικότητα το τσιγάρο όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά είναι διεγερτικές ουσίες που αυξάνουν τον ρυθμό της καρδιάς και επιβαρύνουν τους πνεύμονες και όλα τα όργανα δημιουργώντας σοβαρότατα προβλήματα υγείας, που δεν γίνονται αντιληπτά από τον χρήστη παρά μόνο όταν είναι αρκετά αργά και έχουν επέλθει ουσιαστικές βλάβες στον οργανισμό.
Άλλωστε, η νικοτίνη είναι μια εξαιρετικά εθιστική ουσία που έρχεται τρίτη ιεραρχικά μετά την ηρωίνη και την κοκαΐνη σε βαθμό εθιστικότητας και για αυτό υπάρχουν συχνές υποτροπές στις προσπάθειες διακοπής της, κατά μέσο όριο οι άνθρωποι χρειάζονται πέντε προσπάθειες κατά τη διάρκεια της ζωής τους για να το πετύχουν. Η βοήθεια ενός έμπειρου ψυχολόγου είναι σημαντική ώστε να ετοιμάσει το άτομο να κάνει μία ολοκληρωμένη και δομημένη προσπάθεια με εστιασμένες νοητικές τεχνικές και συμπεριφοριστικές πρακτικές, ώστε όποιο τυχόν παροδικό πισωγύρισμα ή ολίσθημα όπως αποκαλείται στην επιστημολογία των εθισμών (lapse) να μην οδηγήσει σε πλήρη υποτροπή (relapse).
Οι ψυχολογικοί παράγοντες, που έχουν ερευνηθεί όσον αφορά στην χρήση και την εξάρτηση από το τσιγάρο από τη μία γενιά στην άλλη, σε ένα βαθμό μπορεί να οδηγούνται κι από την μεταβίβαση γονιδίων οικογενειακής ιδιοσυγκρασίας, καθώς υπάρχουν πολλές έρευνες που έχουν δείξει αρκετά χαρακτηριστικά προσωπικότητας να έχουν συσχετιστεί στατιστικά με την καπνιστική συμπεριφορά. Τέτοια στοιχεία προσωπικότητας είναι η έντονη εξωστρέφεια, η αναζήτηση έντονων αισθήσεων και νέων ερεθισμάτων, ο νευρωτισμός και η αποφευκτικότητα. Επίσης ο εθισμός στο τσιγάρο είναι πιο συχνός σε όσους πάσχουν από διάφορες διαταραχές προσωπικότητας και συμπεριφοράς, που έχουν συχνά πολυεθισμούς, καθώς και σε άτομα με διαταραχή διάσπασης προσοχής και υπερκινητικότητας και γενικά σε όσους πάσχουν από διάφορες μορφές άγχους και κατάθλιψης. Δεδομένου ότι η ντοπαμινεργή νικοτίνη κάνει ακόμα πιο έντονα αυτά τα στοιχεία της προσωπικότητας και χειροτερεύει το άγχος και την κατάθλιψη, καθώς όσο πιο έντονα συναισθήματα αισθάνεται κάποιος τόσο πιο πολύ καπνίζει, γιατί έχει μία ψευδαίσθηση ότι θα τον βοηθήσει είτε να ηρεμήσει και να συγκεντρωθεί ή να τον διασκεδάσει, αλλά τον κάνει χειρότερα μετά από λίγο καθώς πέφτει απότομα η ντοπαμίνη και για αυτό χρειάζεται να καπνίσει περισσότερο για να την ξανανεβάσει δημιουργώντας ένα συνεχόμενο φαύλο κύκλο αυξομείωσης λόγω του συστήματος ομοιόστασης των ορμονών στο σώμα. Η λήψη της ντοπαμίνης από το τσιγάρο συχνά συνοδεύεται και με άλλες εθιστικές συμπεριφορές, όπως την ταυτόχρονη λήψη και άλλων ουσιών, κυρίως αλκοόλ, αλλά και άλλων ψυχοτρόπων ουσιών που επιφέρουν επίσης μεγάλα προβλήματα στην υγεία και στην ψυχολογία των ανθρώπων και κάποιες φορές οδηγούν σε εκνευρισμό, αποσυντονισμό, ατυχήματα κι επικίνδυνες συμπεριφορές.
Τελικά οι βασικοί ψυχολογικοί λόγοι που οδηγούν ένα νεαρό άτομο να καπνίσει για να έχει μία ψευδαίσθηση ανεξαρτησίας από τους ενηλίκους και ελευθερίας από τους περιορισμούς τον καθηλώνουν στην απόλυτη εξάρτηση από μία ουσία για να αισθάνονται παροδικά καλύτερα. Καθώς λοιπόν αυτή η καπνιστική συνήθεια δημιουργεί σοβαρά προβλήματα και στην διάθεση και στη συμπεριφορά είναι χρήσιμη η βοήθεια ενός έμπειρου ψυχολόγου για να βοηθήσει στην διακοπή της. Άλλωστε η ψυχολογική επιβάρυνση προκύπτει όχι μόνο από τα σκαμπανεβάσματα της ντοπαμίνης, αλλά και γιατί επιδρά στην γενικότερη υγεία και οδηγεί πιο συχνά σε ταλαιπωρία από μικρές ή μεγαλύτερες ασθένειες, επισκέψεις στο νοσοκομείο και μείωση του προσδόκιμου ζωής κατά πολλά χρόνια, ενώ ταυτόχρονα χειροτερεύει όλες τις πτυχές της προσωπικότητας που οδήγησαν εξαρχής στο να ακολουθήσουν κάποιοι αυτή τη συνήθεια.
|